Gekke mieren

Weleens gehoord van gekke mieren? Ze schijnen echt te bestaan. Ik hoorde het verhaal van een aantal ambtenaren die zichzelf inmiddels ook zo noemen. Het zijn mieren die niet doen wat de rest doet. Dus de mierenkolonie lijkt er niet zoveel aan te hebben. Maar dat verandert in tijden van nood. Dan zijn het de gekke mieren die op zoek gaan naar een veilige bestemming. Ze gaan eropuit en ontdekken dan een plek waar de kolonie beter af zou zijn. En dan begint de lastige klus om de groep te overtuigen dat het elders beter is. Dat gaat allesbehalve zonder slag of stoot. De gekke mieren moeten de gewone mieren vaak op hun rug nemen om hen te brengen waar ze zijn moeten. Maar zodra ze daar zijn, willen die mieren weer zo snel mogelijk terug naar hun oude groep. En zo ontstaat een taai proces waarin er eindeloos heen en weer wordt gezeuld. Maar uiteindelijk hebben zo veel mieren zo vaak de route heen en weer afgelegd dat er een geurspoor is ontstaan waardoor steeds meer mieren vanzelf gaan volgen. En na dat kantelpunt is de klus gauw gepiept.

Arwin van Buuren is bijzonder hoog­leraar bestuurs­kunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Het is een prachtige metafoor voor publieke professionals die soms als een roepende in de woestijn proberen een overheidsorganisatie te veranderen. Ze doen dingen die door “de lijn” niet worden begrepen en maar matig gewaardeerd. Ze worden gedoogd omdat men hun creativiteit bewondert. Maar die gedoogsteun is vaak maar matig en zeer ongewis. Ze doen het werk omdat ze erin geloven, maar niet omdat ze er zoveel erkenning voor krijgen. En dus nemen ze hun collega’s op sleeptouw. En laten ze zien hoe de wereld er elders uitziet. Wat er daar kan en waarom dat nodig is. In eerste instantie reageren die collega’s natuurlijk onwillig, sceptisch en negatief. Ze willen weer zo snel mogelijk terug naar hun veilige thuishonk. Want het andere past niet, hoort niet en kan niet. Maar na verloop van tijd kan dat omslaan. En dan volgen er meer. En kan een organisatie gaan kantelen. Het domste wat overheidsorganisaties in deze tijden kunnen doen, is hun gekke mieren wegbezuinigen. Ze overbodig verklaren. Ze terugdringen in het korset van de organisatie. Juist nu is het zaak die gekke mieren de ruimte te geven. Ze hun gang te laten gaan. Ze te stimuleren om de rest mee te nemen. Want als er iets in deze tijd nodig is, is dat we nieuwe bestemmingen weten te vinden. Hoe diep we ook in onze huidige bestemming vastzitten.

Deel dit artikel