Machiavelli

‘Het is uit met Amerika.’ Zo omschreef Sandra Phlippen, hoofdeconoom van ABN AMRO, de relatie tussen de Europese Unie (EU) en de Verenigde Staten (VS) in het tv-programma Buitenhof. We moeten accepteren dat de relatie voorbij is. Of de relatie met de VS voorgoed voorbij is, zal de toekomst ons leren. Maar zonder deze bondgenoot is de EU op zichzelf aangewezen. De inzichten van de Florentijnse politiek denker Niccolò Machiavelli kunnen waardevol zijn in deze nieuwe situatie. Recente voorstellen om buitenlandbeleid, defensie en industriebeleid naar Europees niveau te verschuiven zijn in lijn met Machiavelli’s denken. Hij betoogt namelijk dat grote staten noodzakelijk zijn om de veiligheid van een vrij volk te garanderen. Tegenover grootmachten als de VS en China maken EU-lidstaten individueel geen kans. Deze beleidsterreinen vergroten de capaciteiten voor de EU om te daad­krachtig te handelen op het wereldtoneel. Daadkracht valt bij Machiavelli onder Virtù, dat een voor­waarde is om Fortuna, dat is het lot, te kunnen temmen. Een politiek leider moet bijvoorbeeld daadkrachtig handelen bij een invasie. Voorwaarden hiervoor zijn voldoende capaciteit om te handelen en politiek leiderschap. Europese capaciteiten worden nu eindelijk opgebouwd, maar wie is de politiek leider van de EU? Aan de ene kant wordt de Commissie vaak gezien als een Europese regering (in wording). Commissiepresident Von der Leyen heeft een democratisch mandaat van de Europese kiezers, maar de Europese Raad heeft ook een democratische claim. Zij bestaat uit de nationale regeringsleiders, elk met hun eigen electoraal mandaat. Tijdens eerdere crisissen hebben zij bewezen in staat te zijn voortvarend beslissingen te nemen.

Jan Pieter Beetz is universitair docent gespecialiseerd in politieke theorie en Europese integratie aan het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht. Samen met collega's schrijft hij bij toerbeurt over zaken die Europa aangaan. Het uitgangs­punt: de Europese Unie is meer dan Brussel alleen.

De competitie tussen Commissie en Europese Raad over het politiek leiderschap van de EU is een terugkerende politieke strijd. Maar moet dit conflict wel worden beslecht? De eerste dagen van het Trump-regime tonen de gevaren van het concentreren van uitvoerende macht in een eenhoofdige executieve. Curtis Yarvin, een invloedrijk denker binnen Trumps inner circle, verdedigt dit presidentieel cesarisme. Volgens Machiavelli, echter, was Caesars alleenheerschappij een bedreiging voor de stabiliteit van de staat. Hij betoogt dat het institutioneel kanaliseren van politieke conflicten noodzakelijk is voor een stabiele staat. Zonder institutionele uitlaatklep dreigt constant het gevaar dat een staat ten onder gaat aan interne strijd. De door Machiavelli bejubelde Romeinse republiek biedt een alternatieve oplossingsrichting. In plaats van een Caesar lag de uitvoerende macht bij twee consuls met elk vetomacht. De EU kan op soortgelijke wijze zijn uitvoerende macht institutionaliseren. Zo kunnen de Commissie en de Europese Raad functioneren als consuls op geopolitieke beleidsterreinen, en wordt hun politieke conflict op machiavelliaanse wijze gekanaliseerd zonder de noodzakelijke daadkracht te verliezen. Het opbouwen van capaciteiten op EU-niveau is een voorwaarde voor veiligheid en vrijheid in een steeds onvoorspelbaardere wereld. De consulstructuur is een oplossing die het interne conflict over politiek leiderschap kanaliseert. Hopelijk staan er dan snel Virtù bezittende EU-leiders op, want anders blijven de lidstaten en hun burgers overgeleverd aan de grillen van Fortuna, waaronder die van leiders als Trump, Poetin en Xi Jinping.

Deel dit artikel