IJdelheid der ijdelheden

Als historicus krijg je regelmatig de vraag naar het nut van je vak. Het verleden is toch voorbij. Ouwe koeien. Lekker in de sloot laten liggen. Mijn antwoord is steevast hetzelfde: dat het verleden het enige is wat we hebben. Het heden is voorbij voordat je het genoemd hebt. De toekomst is per definitie onkenbaar en bovendien altijd anders dan verwacht. Blijft het verleden. Het is het enige kompas dat we hebben. Terwijl we vooruit gaan, kijken we noodgedwongen achteruit. Verstandige mensen hebben daarom respect voor het verleden. Zij weten ook wel dat je je er niet blind aan vast moet houden en dat het zelfs noodzakelijk is er voortdurend veranderingen in aan te brengen. Maar zij weten nog beter dat het van wijsheid getuigt daarbij voorzichtig te zijn. Als je een boom omhakt, sterft hij af. Als je hem snoeit, kan hij nog alle kanten op groeien. Donald Trump is niet de enige die op dit moment probeert een tabula rasa te maken met talloze verworvenheden van afgelopen jaren, decennia, ja zelfs eeuwen. Niemand kan ontkennen dat er veel mis is. Maar de historische ervaring leert dat te radicale ingrepen veelal meer ellende veroorzaken dan oplossen. De verklaring is eenvoudig. Structuren zijn taai, het gewicht van de geschiedenis is groot. Je kunt met woorden wel alles overhoopgooien maar het zijn en blijven woorden. Zoals de wal het schip keert, zo snoert de geschiedenis een te grote mond.

Dat neemt niet weg dat het ondertussen aangerichte leed enorm kan zijn. Neem de internationale rechtsorde. Per definitie een wankele balans. Maar die balans wist ons deel van de wereld in de afgelopen 80 jaar toch redelijk in evenwicht te houden. Maar als de Trumpen, Poetins, Musken en andere zelfverklaarde zonnekoningen het voor het zeggen krijgen, komt daarin spoedig verandering en belanden honderden verdragen in de prullenbak. Dat zal uiteindelijk niet gebeuren, de soep zal niet zo heet gegeten worden als ze wordt opgediend, de geschiedenis zal haar gezag doen gelden maar toch. Idem dito met ontwikkelingen op het gebied van ontwikkelings­hulp, klimaatbeleid, migratiepolitiek, staatsorganisatie (bureaucratie) en talloze zaken meer. Ik geloof dat het lang geleden is dat we op hetzelfde moment zo veel mensen hebben zien opstaan die zichzelf boven de geschiedenis verheven achten en in die idiote gedachte door een significant deel van de bevolking helaas nog gesteund worden ook. We weten wat zonne­koninkjes in het verleden teweeggebracht hebben. Weinig goeds. Er is een troost en die is dat Europa zich op dit moment onder leiding van Ursula von der Leyen groot maakt en ook groot moet maken om de zonnekoninkjes ter wereld ervan te overtuigen dat ze kleiner zijn dan ze denken. IJdelheid der ijdelheden lijkt zij met Prediker tegen hen te roepen. Het kan wat mij betreft niet luid genoeg.