Gezag in uitvoering

Meer ruimte in gelijkwaardigheid

Tekst Caelesta Braun Beeld Shutterstock

Mensen die zich onbegrepen voelen in hun contact met uit­voerings­organisaties. Publieke dienst­verleners die geen ruimte krijgen voor het leveren van maatwerk. Regels die ten uitvoer gelegd worden met de letter in plaats van de geest van de wet als leidraad. Het zijn voorbeelden van publieke dienstverlening waarmee het gezag van de overheid wordt uitgehold. Gezag ontstaat in de relatie met de ander. Je hebt het niet automatisch en het is geen rustig bezit. Zeker niet als je een functie vervult met direct voelbare beslissings­bevoegdheid over de levenssfeer van anderen.

De meeste mensen komen in contact met de overheid tijdens de uitvoering van wet- en regelgeving. Of ze dat contact nou als bewoner, cliënt, werknemer of onder­nemer hebben: daar, in de uitvoering, komen ze in aanraking met publieke dienstverlening. En juist met goede dienstverlening bouwt een overheid aan gezag en vertrouwen. Het probleem is dat er nog heel veel mis gaat met de uit­voering. En dat daarmee het vertrouwen in de overheid uitgehold wordt. Dat is desastreus voor het functioneren van onze samenleving. We weten dit allemaal al lang. En toch is het ons nog niet gelukt om hier samen structureel wat aan te doen.

Schakelfunctie versterken Ik zag het voor mijn ogen gebeuren toen ik mocht deelnemen aan de diverse ronde­tafel­gesprekken en dialoogsessies die aan aan het ROB-advies Naar een uitvoerende macht (https://bit.ly/3B841Ou) ten grondslag lagen. De gesprekken over betere uitvoering met uitvoerings­professionals borrelden over van creativiteit. Maar veel van hun creativiteit zagen we vastlopen op verschillende weeffouten in het openbaar bestuur: lang is gedacht dat uitvoering een neutrale bezigheid is, die ondergeschikt is aan beleidsvorming en op grote afstand van politiek en beleid hoort te staan. Het veel gehoorde  ‘de rest is uitvoering’ werkt een falende overheid in de hand.  De ROB vindt dit een zeer zorgelijk patroon. Daarom adviseert de ROB om de schakel­functie van uitvoerings­professionals te versterken. Zij passen wet- en regelgeving toe in concrete situaties. Maar zij zijn ook de eersten die de effecten van beleid en regels in de samenleving ervaren. Daarmee zijn zij in een uitstekende positie om via hun inzichten wet-en regelgeving (opnieuw) vorm te helpen geven. Zo wordt publieke dienstverlening effectiever. En kan de overheid het gezag herstellen.

Noodrem Geef uitvoerders daarom meer macht in het belang van goede publieke dienstverlening. Wanneer beleid en regels strijdig dreigen te worden met beginselen van goed openbaar bestuur is een goed functionerende noodrem nodig. Hiermee kunnen uitvoerders opdrachten en taken tijdelijk teruggeven. Dat vraagt van politiek en bestuur om professionals in de publieke dienstverlening meer ruimte te geven in gelijkwaardigheid. Kortom, iedereen staat wat te doen in het openbaar bestuur. Op korte termijn. De tijd van vertragen is definitief voorbij. De samenleving heeft het nodig. ◼

Caelesta Braun is hoogleraar openbaar bestuur en maatschappelijke democratie aan de Universiteit Leiden en vicevoorzitter van de ROB.

Deel dit artikel