Dat meer openheid en transparantie nodig zijn bij de overheid, daarover bestaat inmiddels een vrij brede consensus. Je hoeft de woorden “toeslagenschandaal” of “functie elders” maar te laten vallen en iedereen is direct weer doordrongen van het belang. Maar hoe je die openheid en transparantie voor elkaar krijgt en welke informatie je al dan niet openbaart, blijkt bepaald niet eenvoudig. Dat weet Jill van der Bijl als geen ander. Als adviseur digitale transformatie bij adviesbureau Berenschot helpt ze overheidsorganisaties met het vraagstuk hoe zich te verhouden tot digitale ontwikkelingen, en dus in hoge mate, hoe je omgaat met openbaring van informatie. ‘De Woo (Wet open overheid) vraagt best veel van organisaties. Gevolg daarvan is dat het soms een taak wordt om af te vinken, in plaats van een middel om te zorgen dat je meer open en transparant bent en meer vertrouwen van de burger geniet.’

Rechtsstaat Dat wordt versterkt, meent Van der Bijl, wanneer we meer inzicht krijgen in hoe overheidsbesluiten tot stand komen. ‘Wie is erbij betrokken, wie zijn er gehoord? Laat je dat zien, dan is de keuze die ge­­maakt is, de uitkomst, ook gemakkelijker te accepteren. Als organisaties weten dat mensen kunnen meekijken, dan gaan ze zich automatisch ook beter gedragen. Die transparantie hoort bij een goed functionerende democratische rechtsstaat.’ Met informatieverzoeken omgaan lukt de overheid steeds beter, zegt Van der Bijl. Maar actief informatie openbaar maken, vinden organisaties een stuk lastiger. ‘Dat is nog wennen en voor bestuurders en er zit een zekere angst: o nee, wat als al mijn mails, al mijn whatsappjes openbaar worden? Die kunnen inderdaad openbaar gemaakt worden na een Woo-verzoek, maar dat hoeft niet bij elk dossier: het moet wel praktisch blijven. Laat je in ieder geval zien hoe je tot een afweging bent gekomen, wat er met ambtelijke adviezen is gedaan, dan ben je al een heel eind.’ Actief naar buiten treden is in tijden waarin desinformatie welig tiert belangrijker dan ooit, zegt Van der Bijl. ‘Met alle fake news en alle informatie gegenereerd door ChatGPT krijg je allerlei verschillende narratieven. Wat is dan waar, wat is authentiek? Daarom is het belangrijk dat de overheid zelf duidelijk communiceert en aan het publiek laat zien: dit is wat wij zeggen.’