Mensen bij elkaar brengen is een vak
Tekst Bas Nieuwenhuijsen Beeld Shutterstock
Voor hun bestaanszekerheid kunnen mensen hun sociaal kapitaal inzetten, zegt onderzoeker Joke van der Zwaard. En overheden kunnen hun beleid daarop aanpassen, als ze mensen opzoeken en naar hen luisteren.
Joke van der Zwaard is ontwikkelingspsychologe en zelfstandig onderzoekster op het terrein van sociale ongelijkheid, sociale mobiliteit en emancipatie in relatie tot wonen, opvoeding en onderwijs. Voor bestaanszekerheid zijn niet alleen geld en formele rechten nodig maar ook sociaal kapitaal, zegt ze. ‘Met sociaal kapitaal bedoel ik het netwerk van mensen, kennis, diensten, en rolmodellen dat je kan helpen om je door het leven te slaan. Iemand kan je vertellen hoe je toeslagen regelt, waar je iets goedkoop kunt krijgen, je waarschuwen tegen oplichters, iets voor je ophalen, of je als rolmodel laten zien wat je kunt bereiken. Het kan ook gaan om emoties, zoals boosheid of verdriet, die je met iemand deelt. Vrouwen vormen soms een spaargroepje. Ze leggen een bedrag in, en dan kan een van hen iets kopen.’
Kampioen vrijwilligerswerk Zulke netwerken kunnen volgens Van der Zwaard heel sterk en effectief zijn. ‘Je ziet bijvoorbeeld overal in Nederland initiatieven om alternatieven te bieden voor voorzieningen die verdwijnen, zoals winkels, buurthuizen en zelfs openbaar vervoer. En Nederland is in Europa een kampioen in vrijwilligerswerk.’ Naar de rol van de overheid kijkt ze kritisch. Van der Zwaard: ‘Overheden kunnen soms hinderlijk zijn of zaken afschuiven. Neem nou die vrouw in Loosdrecht met een bijstandsuitkering die een terugvordering kreeg omdat haar moeder boodschappen voor haar deed. Dan denk ik: zou de gemeente ook zo reageren als haar broer een muurtje voor haar schildert? Je ziet bijvoorbeeld ook in keukentafelgesprekken rond Wmo-regelingen dat gemeenten dingen zeggen als: o, u hebt een dochter, nou die kan toch wel dit of dat voor u doen?’ In plaats van problemen vergroten of afschuiven, kunnen overheden wel degelijk een positieve rol spelen, volgens Van der Zwaard. ‘Bijvoorbeeld door een vrijwilligerspool te ondersteunen. Professionele arrangementen als aanvulling op informele netwerken. Door voorzieningen terug te brengen in de wijk en daarmee ontmoetingsplekken te creëren kunnen nieuwe netwerken ontstaan. Kijk goed op wie je je richt en praat met die mensen. Vraag je af wat van belang is voor hun bestaanszekerheid en of je beleid past bij hoe zij hun leven organiseren. Wie en waar zijn ze? Luister naar ze.’
Joke van der Zwaard
‘Deskundigheid bij de overheid is verdwenen’
Wegbezuinigd Probleem is dat er bij overheden veel deskundigheid is verdwenen, zegt ze. ‘Het opbouwwerk en welzijnswerk is wegbezuinigd en vervangen door individuele zorg. Maar mensen bij elkaar brengen is een vak.’ De digitalisering kan daarbij zowel helpen als hinderen. ‘Dankzij appgroepen bijvoorbeeld, is het makkelijker om contact te maken en te houden. Maar overheidsdienstverlening is lastiger bereikbaar voor mensen die digitaal niet vaardig zijn.’◼
Deel dit artikel