Onzeker, onbegrijpelijk, onrealistisch en ontoereikend
Verbeter stelsel inkomensondersteuning voor mensen die het gebruiken
Tekst Dave Schut Beeld Rijksoverheid/Remco Zwinkels
Het overheidsbrede programma Vereenvoudiging Inkomensondersteuning voor Mensen (VIM) moet de regelingen voor sociale zekerheid verbeteren. Programmadirecteur Yvonne Wijnands is ambitieus.
Yvonne Wijnands: ‘Eind dit jaar zullen de eerste resultaten van het programma VIM worden gedeeld met de Tweede Kamer’
‘Ook uitvoerders vinden inkomens- ondersteuning te complex’
De regelingen rondom sociale zekerheid werken voor veel Nederlanders prima. Maar niet voor iedereen. Yvonne Wijnands, programmadirecteur VIM bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, wil hier verandering in brengen. ‘Dat doen we door vanuit de mensen zelf te kijken hoe inkomensondersteuning uitpakt in de praktijk.’ De Nederlanders die het meest afhankelijk zijn van inkomensondersteuning, hebben vaak met meerdere regelingen tegelijkertijd te maken, zegt Wijnands. ‘Zorgtoeslag in combinatie met huurtoeslag. Een uitkering. Gemeentelijke steun die overlapt met een eigen bijdrage in de zorg. Deze regelingen zijn vaak ingewikkeld of werken tegen elkaar in.’ Precies daarom doen aan dit programma allerlei verschillende overheden en uitvoeringsinstanties mee. ‘Binnen VIM werken deskundigen van ministeries – Financiën, Binnenlandse Zaken, SZW, OCW, VWS – samen met collega’s van de Belastingdienst, Dienst Toeslagen, DUO, UWV en de Sociale Verzekeringsbank. En met gemeenten, via de VNG en Divosa. Dit gebeurt in overleg met ervaringsdeskundigen, Ieder(in) en de Landelijke Cliëntenraad. Deze nauwe samenwerking is cruciaal voor het slagen van het programma.’
Vier O’s De verschillende manieren waarop mensen vastlopen in het huidige systeem kan Wijnands samenvatten met vier O’s. ‘Allereerst is het stelsel voor deze mensen onzeker, omdat zij te maken kunnen krijgen met bijvoorbeeld grote terugvorderingen. Daarnaast is niet voor iedereen duidelijk of (meer) gaan werken nu echt loont, ook dat is een vorm van onzekerheid. De tweede O staat voor onbegrijpelijk. Zoals gezegd zijn er veel verschillende instanties die allemaal eigen regelingen hebben die op elkaar inwerken. Soms moet iemand overstappen van de ene naar de andere regeling, maar heeft diegene dat zelf niet door.’ ‘De derde O staat voor onrealistisch, omdat er vanuit de overheid vaak om actie wordt gevraagd als mensen grote levensgebeurtenissen doormaken die zelf al ingewikkeld genoeg zijn. Als je gaat scheiden of je hebt je baan verloren, dan heb je wel iets anders aan je hoofd. De vierde O staat voor ontoereikend. Omdat sommige mensen veel regelingen nodig hebben om rond te komen.’
Optimistisch maar realistisch Het team van Wijnands heeft veel contact met de mensen om wie het gaat. ‘We organiseren focusgroepen met inwoners die zelf de problemen hebben ervaren en we spreken mensen op de markt in verschillende plaatsen in Nederland. We vragen ze naar hun eigen ideeën over mogelijke oplossingen. Zij noemen concrete dingen. Zo krijgen we een beter beeld van hun ervaring, en wat we kunnen doen om te helpen.’ Wijnands geeft een voorbeeld. ‘Je zit in de bijstand, maar blijkt toch recht te hebben op een Ziektewetuitkering van het UWV. Ineens krijg je met terugwerkende kracht 3 jaar aan uitkering op je rekening gestort. Nou, dan ben je blij. Maar dan komen de gevolgen. De gemeente zegt: oh, maar dan had je geen recht op bijstand, dus dat geld moet terug. En je toeslagen worden bijgesteld. Je moet meer belasting betalen. Zo kan het gebeuren dat je onderaan de streep zelfs minder goed af bent. Het verminderen van die keteneffecten is een belangrijk doel. We gaan onderzoeken hoe dat kan.’ Wijnands is optimistisch, maar ook realistisch. ‘Het is een uitdaging. Elke organisatie heeft een eigen perspectief. En voor een grote groep mensen werkt het systeem hartstikke goed, dat mogen we ook niet vergeten. We weten alleen wel dat het minder complex moet worden gemaakt. We moeten over grenzen van wetgeving en uitvoering heen durven kijken. Stapsgewijs kunnen we dan verbeteringen aanbrengen. Iedereen vindt het belangrijk. Ik vind het een prachtige taak.’
‘Het verminderen van de keten- effecten is een belangrijk doel’
Beter stelsel Uiteindelijk kan vereenvoudiging er ook toe leiden dat mensen meer gaan werken. ‘Omdat dan duidelijker is hoeveel ze daaraan overhouden. Nu twijfelen mensen nog weleens of dat wel verstandig is, omdat ze dan minder toeslagen krijgen en minder arbeidskorting. Ook die zorgen kunnen we verminderen door het geheel inzichtelijker te maken. Bijvoorbeeld door de afbouw van de algemene heffingskorting en arbeidskorting te vervangen door meer belastingtarieven. Het gaat natuurlijk niet alleen om samenwerking tussen de verschillende instanties, er kan ook gewoon een wetswijziging nodig zijn. Alles is er in elk geval op gericht om het stelsel beter te maken voor de mensen die er gebruik van maken.’ Het Hoofdlijnenakkoord van de formerende partijen agendeert de complexiteit, zegt Wijnands. ‘Ook daarin staat dat de inkomensondersteunende regelingen te ingewikkeld zijn en tegen elkaar inwerken. Vooral voor mensen die kwetsbaar zijn. Het is aan de politiek om daarin keuzes te maken. Het overheidsbrede programma Vereenvoudiging Inkomensondersteuning voor Mensen (VIM) moet de regelingen voor sociale zekerheid verbeteren.’ ◼
Deel dit artikel