Bij vacatures wordt vaak een loyale ambtenaar gezocht. Maar oplettend en kritisch zijn, hoort ook in je ambtelijke taakomschrijving, zegt Gerrit Dijkstra, universitair docent aan de Universiteit Leiden. Hij benadrukt het belang van wat hij ‘loyale tegenspraak’ noemt. Dat doet hij al jaren. Want juist door van tevoren kritisch te zijn op besluitvorming, kunnen ambtenaren voorkomen dat het daarna misgaat.

Mis Dijkstra: ‘Laat ik een voorbeeld geven: de toeslagenaffaire. Er was van tevoren tegenspraak. Sandra Palmen, juriste bij de Belastingdienst, schreef al in 2017 dat de uitvoering van de wetgeving juridisch onhoudbaar was. Maar haar kritiek kwam in de la terecht en is eigenlijk bij toeval en pas in een laat stadium, tijdens de parlementaire enquête, weer naar voren gekomen.’ Het ging mis in de toeslagenaffaire, maar dus niet omdat er geen tegenspraak was. ‘Tegenspraak klinkt misschien negatief, maar waar het om gaat is dat ambtenaren met argumenten, op basis van expertise, aangeven: de weg die jij wilt gaan, is misschien niet de juiste,’ stelt Dijkstra. ‘Ik noem de toeslagenaffaire, maar dat geldt ook bij de aardbevingsproblematiek in Groningen, het “probleemkanaal” bij Almelo of de nareisregeling voor asielzoekers.’ Maar wat als je als ambtenaar toch bang bent om (te) kritisch te zijn? Niet aarzelen! Demissionair premier Mark Rutte zei in januari 2022 al ‘niet gediend te zijn van jaknikkers’ en ambtenaren te waarderen die deskundige en stevige argumenten bieden. ‘Het is ook van belang dat die onderbouwde tegenspraak vooral intern gebracht wordt’, zegt Dijkstra. ‘Met de nadruk op intern. Er wordt dan niet alleen goed geluisterd, tegenspraak vormt ook een belangrijk, ja zelfs onmisbaar onderdeel van goede besluitvorming. Een goede bestuurder zal het meteen waarderen en appreciëren.’