‘Koester de democratie’

De commissie deed het afgelopen jaar onderzoek naar polarisatie en radicalisering en het effect daarvan op de Nederlandse democratie. Ze signaleerde drie overkoepelende problemen. Mensen worden weggeduwd uit de democratische rechtsorde, de maatschappelijke dialoog wordt belemmerd door wij/zij-denken en georganiseerde criminaliteit vormt een gevaar voor de democratie. ‘We hebben niet alleen onderzocht wat we moeten met geradicaliseerden die instituties en ambtsdragers bedreigen, maar ook wat de voedingsbodem is voor radicalisering,’ legt Marcouch uit. ‘Die voedingsbodem is de sociale crisis die de overheid niet oplost; mensen leven niet, maar overleven. Daardoor haken zij niet af, maar worden zij weggeduwd door de democratische instituties, die veel te karig zijn toegerust voor goede publieke dienstverlening. Veel Nederlanders merken er weinig van dat zij leven in een van de rijkste landen ter wereld, terwijl hen elke verkiezing beloofd is dat de samenleving rechtvaardiger wordt.’ Na elke bezuiniging op woningbouwcorporaties, ziekenhuizen, scholen en andere publieke diensten is de overheid moeilijker toegankelijk voor wie haar nodig hebben, meent Marcouch. ‘Wanneer mensen worden gecompenseerd, noemen we dat een toeslag; alsof je iets extra’s krijgt. Terwijl het juist een schrale compensatie van onrecht is, die je pas verwerft na een serie aan loketten, uitvoerige processen en ingewikkelde formulieren vol met voetangels. Gechargeerd: als je een vinkje verkeerd zet op je toeslagenformulier, staat gelijk een heel ambtelijk apparaat bij je aan de deur. Dat is wegduwen. Jarenlange boosheid en frustratie daarover kunnen leiden tot radicalisering, wat zich vertaalt in een antidemocratische houding.’

Sterke overheid Zo is, als gevolg van politieke keuzes, een prestatiesamenleving ontstaan waarin de nadruk ligt op zelfredzaamheid, zegt Marcouch. Met een wantrouwende overheid en allerlei controlemechanismen een giftige cocktail. ‘We moeten terug naar een beschikbare overheid en goede dienstverlening, juist voor diegenen die op publieke diensten aangewezen zijn. Zo herstelt het vertrouwen in de democratie.’ De dienstverlening kan bijvoorbeeld verbeterd worden via de zogeheten “(g)eenloketgedachte”. Die houdt laagdrempelig, persoonlijk contact met de overheid in. Marcouch legt uit: ‘We hebben een hele jungle aan loketten opgetuigd, waarmee burgers van het kastje naar de muur worden gestuurd. Dat moet anders. We hebben een leiding nodig die haar publieke dienstverleners de positie, bevoegdheid en bekwaamheid biedt om per aanvrager een verzoek integraal te behandelen.’

Onderwijs Een andere oplossing ligt bij het onderwijs. Tijdens de verkiezingscampagne bezocht Marcouch een basisschool in Elden, een dorp (of technisch gezien een wijk) in Arnhem. Een meisje uit groep 8 hield een indrukwekkende presentatie over de werking van onze parlementaire democratie. ‘Tot aan hoe kiesdelers werken,’ zegt Marcouch. ‘Wow.’ ‘Burgerschapsvorming en democratische competenties zijn zo belangrijk, maar we doen er best laconiek over. Sommige scholen maken er echt werk van, door theorie en praktische vaardigheden te leren aan kinderen.’ Burgerschap verdient een verplicht examen, vindt Marcouch. ‘Hoe leer je spreken, debatteren, je mening overbrengen op iemand anders? Aan zulke lessen houden jongeren over dat er andere manieren zijn om impact te hebben dan boos te zijn of te schelden.’