Moderne ambtenaar gevraagd

In de nasleep van de Nederlandse verkiezingen, waarbij de Partij voor de Vrijheid (PVV) een onverwachte overwinning behaalde, worden we geconfronteerd met de vraag: hoe moeten ambtenaren navigeren in een landschap dat wordt gekenmerkt door politieke verschuivingen? Hoe gaan zij om met de voortdurend veranderende wensen van de inwoners van Nederland, die door hen vertaald moeten worden in werkbaar beleid? Het antwoord zou goed kunnen zijn dat die nieuwe context niet alleen om activisme en uitgesproken meningen vraagt, maar zelfs vereist. Dat het traditionele beeld van de ambtenaar als een discrete uitvoerder van politieke wil niet langer houdbaar is. Deze verschuiving komt overeen met de oproep van demissionair premier Rutte voor ambtenaren die ‘geen jaknikkers’ zijn, maar deskundige en stevige argumenten bieden. Dat vraagt om een balans tussen het uitoefenen van tegenspraak en het loyaal blijven aan de uitvoering van beleid. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan: kan een openhartige benadering niet leiden tot interne spanningen of juist een cultuur waarin tegenspraak wordt onderdrukt? Daarom is een cultuuromslag nodig waarin leidinggevenden niet alleen luisteren naar tegenspraak, maar deze ook actief aanmoedigen en ondersteunen. Dat vereist een beweging die niet alleen ambtenaren bewust maakt van de noodzaak van tegenspraak, maar die ook zorgt dat deze door-klinkt tot in de verantwoording naar de Tweede Kamer. We staan op een kruispunt waar de definitie van de moderne ambtenaar moet worden herzien. Deze ambtenaar moet in staat zijn om complexe beleidsuitdagingen aan te gaan, een duidelijke adviserende rol te spelen en te zorgen voor een gezonde democratische besluitvorming. Naarmate dit jaar ten einde loopt staan we voor nieuwe uitdagingen. Die zullen ongetwijfeld hun weerslag hebben op de rol van de moderne ambtenaar, die nu meer dan ooit wordt gevraagd om actief bij te dragen, te adviseren en indien nodig bij te sturen in een snel veranderende politieke omgeving. Als ik deze column schrijf is Ronald Plasterk net benoemd als verkenner en zijn we de weg naar een nieuwe regeringsvorming ingeslagen. Wat daarvan de uitkomst wordt, is nog ongewis. Het is te hopen dat er sneller een nieuw kabinet is dan het geval was bij Rutte-IV. Ik wens u fijne kerstdagen en een veelbelovend nieuwjaar toe!