Algoritmes kennen we allemaal. Het zijn in feite niet meer dan een set instructies aan een computer, die op grote schaal worden gebruikt. AI gaat een stap verder en draait om zelflerende algoritmes. Door heel veel data te verwerken kan AI patronen leren herkennen. Hoe meer data, hoe beter het model wordt getraind en hoe betrouwbaarder de uitkomsten. Als je genoeg data hebt, worden afwijkingen in patronen geregistreerd.

Generatieve AI Elja Daae noemt een paar praktische toepassingen: ‘Patroonherkenning is te gebruiken voor het herkennen van ziekten, afwijkende cellen bijvoorbeeld. Ander voorbeeld: als je heel veel foto’s van heidevelden hebt, kan AI registreren wanneer de hei zo droog is dat er brandgevaar dreigt. En een drone met AI kan signaleren of een dijkvak er anders uitziet dan andere dijkvakken, zodat je gerichter kunt controleren of er iets aan de hand is.’ Inmiddels zijn we nog een stap verder, gaat haar collega Jasper Kars verder: ‘Naast gewone Artificial Intelligence, wat narrow AI wordt genoemd, is er als volgende stap generatieve AI, die zelf content – tekst, beeld, geluid, computercode – genereert. Ook dat wordt gedaan op basis van heel veel data. Zogenoemde large language models met heel veel teksten hebben ChatGPT mogelijk gemaakt. Door al die teksten herkent het programma patronen en kan het voorspellen wat het volgende woord moet zijn. De technologie bestond al langer, maar kwam met ChatGPT eind 2022 ineens in de huiskamer.’

Wat is wenselijk? Het zijn ontwikkelingen waar je je als samenleving en als overheid niet aan kunt onttrekken, maar ook waar vraagtekens bij te zetten zijn. Hoe kun je deze technologie op een verantwoorde wijze in de samenleving inbedden: wat mag, wat is wenselijk, wat is verantwoord? Kars noemt een mogelijk gevolg als die inbedding uitblijft: ‘We zien een enorme machtsconcentratie bij enkele grote Amerikaanse partijen die het spel spelen. Een gevolg daarvan is onder meer dat AI en ChatGPT Angelsaksisch zijn ingestoken. Dat wil zeggen: het systeem is Engels georiënteerd. Wat heeft dat voor gevolgen voor andere talen? Als we niet actief handelen, worden kleinere talen niet meegenomen in deze ontwikkeling.’ Stilzitten is geen optie. Maar kun je wel effectief ingrijpen, nu de ontwikkelingen op dit gebied zo snel gaan met zulke machtige partijen? Beiden zijn daar optimistisch over. Kars: ‘Ja, dat kan zeker, de race is nog niet verloren. De Europese Unie is in dit opzicht een groot machtsblok. Als Europa regels stelt, dan kijkt de rest van de wereld daarnaar. Als Europa kunnen we een vuist maken, zorgen voor meer transparantie en bescherming van de privacy. Momenteel wordt er in Brussel gewerkt aan een AI-verordening met eisen over productveiligheid en verantwoord gebruik.’

Signalen snel oppikken Daae vult aan: ‘Eisen stellen moet! We zien nu discriminatoire aspecten in de AI-systemen, we hebben daarom een alternatief nodig op basis van onze publieke waarden. Daarvoor zijn investeringen nodig en slimme mensen; momenteel is heel Europa daarnaar op zoek.’ AI heeft ook een keerzijde: door AI verlopen veel processen sneller, ook de verspreiding van desinformatie en cybercrime. ‘Ook dat betekent dat je als overheid signalen heel snel moet oppikken en er actie op moet ondernemen.’ En de ontwikkelingen gaan door: AI heeft gaandeweg minder data nodig om tot goede resultaten te komen. Daardoor wordt AI nog sneller en krachtiger. ‘Dat maakt het des te belangrijker om goede regelgeving te hebben om transparantie en duurzaamheid af te dwingen.’