BUITEN DE LIJNEN | AMBTELIJKE HELDEN GEZOCHT
Tekst Rutger van den Dikkenberg Beeld Isabella Verduyn
Provinciesecretaris Guido Derks
Stel de regels ter discussie
Guido Derks: ‘Je kunt niet alles vastleggen en in protocollen en taken beschrijven. Uiteindelijk gaat het erom of je je breder verantwoordelijk voelt voor de oplossing’
Ambtelijk vakmanschap vraagt dat je verder durft te kijken dan de regels. Daar wordt de uitvoering beter van, stelt provinciesecretaris Guido Derks van Noord-Brabant.
In Yes Minister, de befaamde Britse politieke satire uit de jaren tachtig, brengt minister Jim Hacker een bezoek aan een ziekenhuis. Dat heeft, zo verzekert de trotse ziekenhuisdirecteur, de organisatie perfect in orde: ‘It’s one of the best run hospitals in the country’. Alle keurmerken zijn juist, en de kliniek is zelfs in de prijs gevallen vanwege de goede hygiëne. Er is een keerzijde, ziet de minister tot zijn verbazing: patiënten zijn er niet. Die leiden immers alleen maar tot een verstoring van de werkzaamheden.
Eindresultaat in ogenschouw De Brabantse provinciesecretaris Guido Derks kan nog altijd lachen om de scène. Overheden en ambtenaren hebben nog te vaak de reflex om de regels en procedures leidend te laten zijn in hun handelen, ziet hij, en niet de gewenste uitkomst van het beleid. Terwijl dat laatste volgens Derks juist de kern moet zijn van ambtelijk handelen. ‘Ben je als ambtenaar gecommitteerd aan een oplossing, zodat een vraagstuk verder gebracht is of iemand geholpen is? Of volg je alleen de regels en procedures? Er zijn voorbeelden genoeg waarin iedereen zijn werk goed heeft gedaan en zijn taken naar behoren heeft uitgevoerd, maar waarbij er buiten de muren van de overheid niets is veranderd.’ Als ambtenaar, vindt Derks, moet je altijd het eindresultaat in ogenschouw nemen. Dat betekent dat je moet durven om buiten de lijntjes te kleuren. ‘Je kunt niet alles vastleggen en in protocollen en taken beschrijven. Uiteindelijk gaat het erom of je je breder verantwoordelijk voelt voor de oplossing.’
‘Ben je als ambtenaar gecommitteerd aan een oplossing?’
Keurslijf Het klinkt een beetje recalcitrant, buiten de lijntjes kleuren. Van jongs af aan word je aangeleerd om je aan de regels te houden: we leren kinderen om op hun kleurplaten letterlijk binnen de lijntjes te blijven. ‘We worden inderdaad wat in een keurslijf geduwd,’ beaamt Derks. ‘Ik denk dat mensen vaak creatiever zijn dan we durven laten zien.’ Dat geldt ook binnen de overheid. ‘Als we handelen in wat een grijs gebied is, dan wordt dat niet beloond. Er is veel aandacht voor controle: zijn de checks-and-balances in orde? En als het ergens misgaat, dan komen er strenge rapporten. Dat is op zich goed, maar het is weinig uitnodigend om als ambtenaar de regels die in de praktijk onwerkbaar blijken, ter discussie te stellen. De oproep van Derks: durf als ambtenaar toch de regels ter discussie te stellen. Want we hebben in Nederland te veel regels. ‘Die zijn allemaal belangrijk. Maar als je al die regeltjes heilig verklaart, dan kunnen ze per saldo beklemmend werken voor de uitvoering van goede plannen. En dat kan niet de bedoeling zijn.’
Landelijk gebied Derks wijst op de Aanpak Landelijk Gebied in Noord-Brabant. De provincie staat voor een complexe puzzel. ‘Er zitten veel belangen aan de overlegtafel,’ stelt hij. ‘Maar we gaan pas van tafel als er een oplossing gevonden is. Dat betekent dat we de lat op een onderdeel soms wat lager moeten leggen als we daarmee een waardevol project van de grond krijgen. Zo nemen we de verantwoordelijkheid voor het integrale resultaat. Maar zo zijn we vanuit onze historie niet opgeleid of ingericht. We hebben veel mensen in dienst om de belangen van een bepaald beleidsveld te behartigen. Ook de buitenwereld is zo ingericht. We vragen medewerkers om verder te kijken het dan het eigen beleidsveld. Ook dat noem ik buiten de lijntjes kleuren.’ Dat vraagt om ambtenaren die inhoudelijk gedreven zijn, en die het vertrouwen voelen van de ambtelijke top om in hun werk meer te doen dan het afvinken van een checklist. Derks: ‘Aan een afrekencultuur heb je niets. Fouten maken moet mogelijk zijn. Dat vraagt dapperheid van de hogere leiding en van het bestuur. Je moet kunnen uitleggen hoe je werkt en dat daarbij soms fouten gemaakt kunnen worden.’ Regels en procedures zijn er niet voor niets. Ze zorgen er ook voor dat inwoners in gelijke gevallen gelijk behandeld worden. Wordt daar niet aan getornd als ambtenaren veel ruimte krijgen om buiten de lijntjes te kleuren? ‘Nee,’ zegt Derks. ‘We hebben als organisatie hiervoor waarborgen ingebouwd. En het is vooral van belang dat je transparant bent over de afwegingen die je maakt.’ ◼
Deel dit artikel